«Μαζί τα φάγαμε», 15 χρόνια μετά: Όταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος έγραψε ιστορία - Φράσεις των κορυφαίων πολιτικών της Μεταπολίτευσης που άφησαν εποχή

Υπάρχουν στιγμές ή συγκυρίες όπου μια φράση, ακόμη και μια απλή ατάκα ενός πολιτικού ηγέτη, καταφέρνει να αποτυπώσει το μήνυμα μιας ολόκληρης εποχής, να περιγράψει τον σφυγμό της κοινωνίας, να συμπυκνώσει τα πιστεύω ή τα θέλω και τις ανάγκες ενός έθνους. Και δεν μιλάμε μόνο για μνημειώδεις φράσεις, όπως εκείνες στο ραδιοφωνικό μήνυμα του Γουίνστον Τσόρτσιλ «Θα πολεμήσουμε παντού, σε παραλίες, χωράφια, δρόμους, λόφους... Δεν θα παραδοθούμε ποτέ», που σφυρηλάτησε το πατριωτικό και μαχητικό πνεύμα των Βρετανών εν όψει της μάχης της Αγγλίας το καλοκαίρι του 1940.

Αλλά και για πιο «γήινες» ακόμα, όπως αυτές που σημάδεψαν τα 51 πλέον χρόνια της ελληνικής μεταπολιτευτικής σκηνής. Από το «Ανήκομεν εις την Δύσιν» του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που έδωσε τέλος στην έντονη αμφισβήτηση του γεωπολιτικού προσδιορισμού της χώρας μας τα πρώτα χρόνια μετά τη δικτατορία, και το πλούσιου παρασκηνίου «Βυθίσατε το “Χόρα”» του Ανδρέα Παπανδρέου. 

Μέχρι το πρωτοποριακό για τα πολιτικά ήθη «Δεν θέλω ου» του Γεωργίου Ράλλη, αλλά και το «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα» πάλι του Ανδρέα Παπανδρέου, σύμβολο μιας λαϊκίστικης πολιτικής ανεξέλεγκτης παροχολογίας. Και το πιο σύγχρονης έκδοσης «Λεφτά υπάρχουν» του Γιώργου Παπανδρέου, που προσανατόλισε λανθασμένα την ελληνική κοινωνία, ενώ η οικονομία είχε ήδη βρεθεί στα βράχια.

«Μαζί τα φάγαμε» Θεόδωρος Πάγκαλος

Το «Μαζί τα φάγαμε»

Οπως και το «Μαζί τα φάγαμε» του Θεόδωρου Πάγκαλου, μια αμφιλεγόμενη διαπίστωση που από κάποιους ερμηνεύτηκε ως μια αλήθεια, ολόκληρη ή μισή, που οι Ελληνες πολιτικοί, συνακόλουθα ο ελληνικός λαός, δεν είχαν ποτέ τη γενναιότητα να παραδεχθούν αλλά από τους περισσότερους ως μία ακόμη προσπάθεια υπεκφυγής ενός παραπαίοντος πολιτικού συστήματος και μετάθεσης ευθυνών στο σύνολο των πολιτών.

Ηταν 21 Σεπτεμβρίου του 2010. Πέντε μήνες μετά το Καστελόριζο και ενώ η κοινωνία έβραζε κατά των ευθυνών των πολιτικών γενικά και της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ ειδικότερα, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την καταιγίδα μέτρων λιτότητας που συνόδευαν το πρώτο μνημόνιο. Στη συζήτηση στην Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης στη Βουλή του νομοσχεδίου για την κατάργηση και συγχώνευση υπηρεσιών, οργανισμών και φορέων του Δημοσίου -βασική απαίτηση των δανειστών- ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παπανδρέου είπε τη φράση-σταθμό: «Η απάντηση στην κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας “πώς τα φάγατε τα λεφτά;”, που μας ρωτάει ο κόσμος είναι αυτή: “Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί. Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής».

Η συνυπευθυνότητα ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων από όλο το πολιτικό φάσμα, τα ΜΜΕ και βέβαια τους πολίτες. Ο Πάγκαλος κατηγορήθηκε για υποκρισία, προσπάθεια διαχρονικής απενοχοποίησης των πολιτικών από τις ευθύνες τους για τη διαχείριση του κρατικού χρήματος, καθώς και άδικης μετάθεσής τους στον λαό. Δεν ήταν λίγοι, όμως, κι εκείνοι που του απέδωσαν τόλμη για το ότι έδειξε και μια άλλη πλευρά, διόλου αθώα, των αιτιών της σφοδρής οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που είχε πλήξει τη χώρα.

Ο ίδιος επέμεινε στη φράση του και αργότερα την έκανε και βιβλίο. Το 2012 στο e-book του «Μαζί τα φάγαμε» ανέλυσε περαιτέρω το σκεπτικό του: «Η φράση “τα φάγαμε όλοι μαζί” σημαίνει ότι ένα μεγάλο τμήμα από εμάς -τον ελληνικό λαό- συμμετείχαμε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε μη ορθολογικές πρακτικές και συμπεριφορές, στην πορεία του χρόνου, σε σχέση με τις δαπάνες και τα έσοδα του κράτους. Αυτό που λέμε “δημοσιονομική κρίση” είναι και δικό μας δημιούργημα... 

Οι πολίτες είτε με πράξεις, είτε με την εκπορευόμενη από την ενοχή απραξία τους, είτε απλά εκλέγοντας ακατάλληλα πολιτικά πρόσωπα για να διαχειριστούν τα κοινά συμμετέχουν με συλλογικό τρόπο στη δημοκρατία και έχουν την ευθύνη των επιλογών τους». Κατηγόρησε, δε, την Αριστερά ότι ουδέποτε αντέδρασε σε προσλήψεις, αυξήσεις μισθών, θέσπιση επιδομάτων, απεργιακές κινητοποιήσεις κ.ά., αντίθετα επεδίωκε πάντα πρόσθετες παροχές. Ενώ κάλεσε τους πολίτες με τις προσωπικές τους μαρτυρίες για ανάλογα γεγονότα και καταστάσεις να πλαισιώσουν το περιεχόμενο του βιβλίου του.

Την πλήρωσε ακριβά

Πλήρωσε πολύ ακριβά αυτή τη φράση. Μπήκε στο στόχαστρο της αντιπολίτευσης, ενώ στο πρόσωπό του επικεντρώθηκαν και οι εξτρεμιστικές ακτιβίστικες αντιδράσεις μεμονωμένων ομάδων πολιτών, ακόμη και με συμμετοχή κοινοβουλευτικών κομμάτων. Δέχτηκε επιθέσεις ακόμη και σε ιδιωτικές εξόδους του, ο βίος του έγινε... αβίωτος. Αναγκάστηκε τελικά να αποσυρθεί από το πολιτικό προσκήνιο. Στις πρόωρες εκλογές του 2012 δεν ήταν υποψήφιος. Η πλήρης αλήθεια, πάντως, είναι ότι από τις 21 Σεπτεμβρίου του 2010 το θέμα της αναγνώρισης της όποιας συνευθύνης της κοινωνίας και των πολιτών στα έργα και τις αστοχίες της επίσης όποιας κυβέρνησης έπαψε να είναι πλέον ταμπού.

Παρένθεση: μία από τις αμέτρητες αιχμηρές ατάκες στην ταραχώδη πολύχρονη πολιτική διαδρομή του Πάγκαλου παραλίγο να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Ελλάδας - Γερμανίας. Oταν στον δρόμο προς τη Σύνοδο Κορυφής της Κέρκυρας, τον Ιούνιο του 1994, σε μια αποστροφή του λόγου του σε δημόσιο φόρουμ δήλωσε ότι «η Γερμανία είναι οικονομικός γίγαντας, αλλά πολιτικός νάνος». Ο ίδιος μίλησε για διαστρέβλωση από τους δημοσιογράφους μιας αναφοράς του, όπου παρομοίαζε τη γερμανική πολιτική στα Βαλκάνια και ειδικότερα στην Κροατία με τον Γαργαντούα του Ραμπελέ, έναν πολύ δυνατό γίγαντα με μυαλό μικρού παιδιού.

Οι εξηγήσεις δεν έπεισαν τον τότε καγκελάριο Χέλμουτ Κολ, που απαίτησε δημόσια συγγνώμη από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα και προεδρεύων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ο Πάγκαλος απέσυρε φυσικά τη δήλωση, ζήτησε συγγνώμη, αλλά χρόνια αργότερα, πολλοί Ελληνες, με τη μνημονιακή περιπέτεια, θεώρησαν ότι πολύ σωστά τα είχε πει τότε για τη Γερμανία.

«Λεφτά υπάρχουν» Γιώργος Παπανδρέου, 2009

Ο Γιώργος Παπανδρέου

Η μνημονιακή, αλλά και η ακριβώς πριν από τα μνημόνια περίοδος ήταν πλούσιες σε φράσεις κορυφαίων πολιτικών που άφησαν εποχή. Συνήθως, όμως, για καθόλου καλό λόγο. Δέκα ημέρες πριν από τις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου του 2009 ο αρχηγός του καλπάζοντος στις δημοσκοπήσεις ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου σε συνέντευξη Τύπου στο Ζάππειο πλάσαρε στην κοινή γνώμη το κυρίαρχο δίλημμα τόσο της ευρωκάλπης όσο και εκείνης των πρόωρων εθνικών εκλογών που ακολούθησαν, τέσσερις μήνες μετά, στις 4 Οκτωβρίου: «Ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε».

Ο διλημματικός χαρακτήρας του συνθήματος δεν δικαιώθηκε όμως από τα πράγματα. Οι ψηφοφόροι άκουσαν τον Γιώργο Παπανδρέου και όντως άλλαξαν το πολιτικό σκηνικό και τον ανέδειξαν πρωθυπουργό, αλλά η Ελλάδα βούλιαξε. Εκτοτε, η εν λόγω φράση έχει καθιερωθεί στο ελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο όταν κάποιος πολιτικός ηγέτης θέλει να αναδείξει τη σημασία μιας κρίσιμης διλημματκής επιλογής. Χρειάστηκε, βεβαίως, και άλλη μία μνημειώδης φράση του για να ναρκοθετήσει την προσωπική του προοπτική, αλλά και να ανοίξει διάπλατα στη χώρα τον μονόδρομο των μνημονίων. Το περίφημο «Λεφτά υπάρχουν», που ανέφερε από το βήμα της ΔΕΘ εν μέσω της προεκλογικής περιόδου και εξελίχθηκε σε ιδεώδες επιχείρημα των πολιτικών του αντιπάλων για τη μετέπειτα πλήρη αποδόμησή του.

Ο ίδιος επιμένει μέχρι σήμερα ότι εννοούσε πως «λεφτά υπάρχουν, αν χτυπήσουμε φαινόμενα φοροδιαφυγής, αδιαφάνειας, αναξιοκρατίας, κλειστών επαγγελμάτων, σπατάλης και γραφειοκρατίας που εμποδίζουν την υγιή επένδυση και πρωτοβουλία». Διερωτάται αν υπάρχει κανείς που να διαφωνεί επιρρίπτοντας σε καιροσκόπους την ευθύνη διαστρέβλωσής της. Σε κάθε περίπτωση, έπληξε μόνος του το πολιτικό του κεφάλαιο ανεπανόρθωτα.

«Go Back, ΚΥΡΙΑ Μέρκελ» Αλέξης Τσίπρας, 2014

Και ο Αλέξης Τσίπρας

Κάτι που αργότερα δεν απέφυγε ούτε ο Αλέξης Τσίπρας, εν όψει των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015, με τον αέρα του φαβορί για την πρωθυπουργία. Στις 2 Μαΐου του 2014, επί κυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου, και ενώ η Ανγκελα Μέρκελ επισκεπτόταν την Αθήνα, ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, συνεπαρμένος από αντιμνημονιακό οίστρο, διατύπωνε σε συγκέντρωση του ΣΥΡΙΖΑ στη Μυτιλήνη το «ένδοξο»: «Go back, κυρία Μέρκελ, go back, κύριε Σόιμπλε». Και τα συνοδευτικά: «Go back, κυρίες και κύριοι της συντηρητικής νομενκλατούρας της Ευρώπης. Η Ελλάδα δεν είναι πειραματόζωο. Go back μαζί με την τρόικά σας, τους τοκογλύφους σας, τη σκληρότητά σας, την αλαζονεία σας, την περιφρόνηση προς τον ελληνικό λαό, που έχει γίνει αντικείμενο της χλεύης και της εκμετάλλευσής σας».

Εκτοτε, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Στην Ιστορία έμειναν ανεξίτηλες οι οκτώ πρώτες λέξεις. Ο Τσίπρας κατέληξε ως πρωθυπουργός έπειτα από οδυνηρή, όπως αποδείχτηκε, καθυστέρηση να συνθηκολογήσει τελικά με τους Ευρωπαίους εταίρους, με τίμημα ένα τρίτο, εξαιρετικά βαρύ για τον ελληνικό λαό και κατά πολλούς αχρείαστο μνημόνιο. Και να μετεξελιχθεί σε αυτόν που με εξαιρετικά αποτελέσματα υλοποίησε τις πολιτικές που αυτό πρόβλεπε και τις οποίες ο ίδιος απέρριπτε. Λίγα χρόνια αργότερα, δε, θα υποδεχόταν με χαρά και ευχαριστίες τη Μέρκελ στην Αθήνα.

Αυτές οι «επαναστατικές εξάρσεις» της Μυτιλήνης κι εκείνες της Κρήτης, που ακολούθησαν στις 12 Δεκεμβρίου του 2014 στην Περιφερειακή Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ στο Ηράκλειο, κι ενώ οι πρόωρες εκλογές φαίνονταν αναπόφευκτες, ήταν που έπληξαν καίρια την αξιοπιστία του όσον αφορά τους λόγους και τα έργα του. Προειδοποίησε τότε τους Ευρωπαίους και τις αγορές: «Μερικοί νομίζουν ότι οι αγορές θα βαράνε το νταούλι κι εμείς θα χορεύουμε στον σκοπό τους. Ε, λοιπόν, εμείς θα παίζουμε στο εξής το νταούλι, ή μάλλον τη λύρα της Κρήτης, κι εκείνοι θα χορεύουν πεντοζάλη».

Τα πράγματα, όμως, δεν εξελίχθηκαν έτσι και οι ρόλοι στην πορεία αντιστράφηκαν. Αργότερα παραδέχτηκε ότι είχε αυταπάτες και για τη διαπραγμάτευση με τους Ευρωπαίους στο πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησής του και για τη στάση των αγορών, που τιμώρησαν δεόντως την Ελλάδα.

«Ανήκομεν εις την Δύσιν» Κωνσταντίνος Καραμανλής, 1975

4+1 φράσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Κορυφαίοι πρωταγωνιστές της ελληνικής πολιτικής Ιστορίας του β’ μισού του 20ού αιώνα οι Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου. Κάποιες από τις δηλώσεις τους όχι μόνο έμειναν στην Ιστορία, αλλά παραμένουν επίκαιρες ακόμη και σήμερα και συχνά ανακαλούνται στον δημόσιο πολιτικό διάλογο.

Ο Καραμανλής είχε στον ύψιστο βαθμό ανεπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στη χώρα και τον λαό, προτιμούσε να δρα, να πράττει με σύνεση και να μη φλυαρεί. Το στυλ του πολιτικού που του ταίριαζε πρώτος ο ίδιος το είχε περιγράψει τον Φεβρουάριο του 1975 ενώπιον της Βουλής: «Στην πολιτική υπάρχουν πράγματα τα οποία γίνονται χωρίς να λέγονται, όπως υπάρχουν και πράγματα τα οποία λέγονται χωρίς να γίνονται».

Στις 23 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών καταδίκασε σε θάνατο την τριάδα των πρωταιτίων του απριλιανού πραξικοπήματος (Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος). Τη μεθεπομένη το Υπουργικό Συμβούλιο μετέτρεψε την ποινή τους σε ισόβια. Στις 29 του μήνα ο Καραμανλής απευθυνόμενος σε δεκάδες αξιωματικούς μετά την άσκηση «Πτολεμαίος» είπε την αξέχαστη φράση: «Οταν ομιλούμε για ισόβια δεσμά, εννοούμε ισόβια δεσμά». Κλείνοντας διαπαντός το θέμα. Τον Οκτώβριο του 1975 δήλωσε στη Βουλή ότι υπέβαλε νωρίτερα (12 Ιουνίου) το αίτημα πλήρους ένταξης της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, ανταποκρινόμενος στο ότι η κυβέρνηση «ερμηνεύουσα το αίσθημα της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού διεκήρυξεν ευθύς εξαρχής ότι η χώρα μας ανήκει εις την Δύσιν και ειδικότερα εις την Δυτικήν Ευρώπη». Η φράση «ανήκομεν εις την Δύσιν» έγινε προμετωπίδα στην αντιπαράθεσή του με τον Ανδρέα Παπανδρέου για τον γεωπολιτικό και οικονομικό προσανατολισμό της χώρας μέχρι που ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ανέκρουσε πρύμναν.

Πολύ αργότερα, όσον αφορά την πρωτοφανή πολιτική αναταραχή, στις αρχές του 1989, εκτός πολιτικής πια, επεφύλαξε μια λιτή φράση που επίσης έμεινε στην Ιστορία: «Τα πρωτοφανή γεγονότα που σημειώνονται τον τελευταίο καιρό στον τόπο μας δημιουργούν την εντύπωση ότι η Ελλάς μετεβλήθη σε απέραντο φρενοκομείο».

Ο Καραμανλής είχε δώσει ανάλογα δείγματα γραφής και νωρίτερα. Τρία 24ωρα μετά τη νύχτα της 22ας Μαΐου του 1963 και τον θανάσιμο τραυματισμό του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη από παρακρατικούς και ενώπιον δεκάδων χωροφυλάκων σε ρόλο αμέτοχου παρατηρητή και ενώ ο βαλκανιονίκης παρέμενε στη ζωή με μηχανικά μέσα, ζήτησε εξηγήσεις από τον τότε διοικητή της ΚΥΠ Αλέξανδρο Νάτσινα: «Πολλά πράγματα έχουν γίνει εν αγνοία μου τον τελευταίο καιρό... Θέλω να μάθω, κύριε Νάτσινα, ποιος κυβερνά επιτέλους αυτό τον τόπο;» . Το μήνυμα στάλθηκε προς κάθε κατεύθυνση.

«Βυθίσατε το “Χόρα”» Ανδρέας Παπανδρέου, 1976

Το «Χόρα», οι παροχές και η δραματική προφητεία

Στις 6 Αυγούστου του 1976 η κυβέρνηση Ετζεβίτ προχώρησε στην παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων βορειοανατολικά της Λέσβου από το ωκεανογραφικό πλοίο «Χόρα», αμφισβητώντας την ελληνική κυριαρχία με το πρόσχημα ερευνών. Οι δύο χώρες έφτασαν στα πρόθυρα πολεμικής σύρραξης. Νωπές και οι μνήμες από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Η κυβέρνηση Καραμανλή αποφάσισε την προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και παράλληλα τη μονομερή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, παρότι δεν θα είχε ισχύ, καθώς απαιτούνταν να γίνει από κοινού με την Τουρκία. Την ίδια ώρα, όμως, ο Ανδρέας Παπανδρέου, αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, σε ρόλο τότε ελάσσονος μεν, σκληρότατης δε αντιπολίτευσης, έκανε την ιστορική δήλωση-προτροπή προς την κυβέρνηση: «Βυθίσατε το “Χόρα”». Κάτι βεβαίως που, αν συνέβαινε, η πολεμική εμπλοκή θα ήταν βέβαιη - με άγνωστα αποτελέσματα.

Αργότερα, σε συνεδρίαση της Βουλής στις 23 Μαΐου του 1980 ο Παπανδρέου, αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης πια, ισχυρίστηκε ότι βρισκόταν σε συνεννόηση με τον Καραμανλή και ότι η φράση ειπώθηκε για λόγους υψηλού εθνικού συμφέροντος: για να ενισχύσει τη διεθνή διαπραγματευτική θέση του πρωθυπουργού και της χώρας.

Ανέφερε ότι «είμαι δυστυχώς δεσμευμένος και δεν είμαι σε θέση να μιλήσω, γιατί σέβομαι κοινές αποφάσεις σε κρίσιμα θέματα», αποθεούμενος από τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Στη συζήτηση παρενέβη ο πρώην πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος επιβεβαιώνοντας τον Παπανδρέου. Ωστόσο, ο διαχρονικός στενός συνεργάτης του Καραμανλή, Πέτρος Μολυβιάτης, διέψευσε αυτό τον ισχυρισμό πολύ αργότερα, το 2002, λέγοντας ότι δεν υπήρξε καμία προσυνεννόηση των δύο ανδρών. Ο Καραμανλής ουδέποτε επιβεβαίωσε, αλλά ούτε και διέψευσε το παραμικρό.

Ανεξαρτήτως τούτων, το «Βυθίσατε το “Χόρα”» πήρε τελικά μυθικές διαστάσεις στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων και περίπου μισό αιώνα μετά, για τους νοσταλγούς του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, παραμένει συνώνυμο πυγμής και αποφασιστικότητας. Για άλλους, ήταν απλώς μια τυχοδιωκτική αλλά επικίνδυνη τοποθέτηση. Για την ιστορία, η ακριβής δήλωσή του ήταν: «Εφόσον παραβιάζονται τα σύνορά μας γιατί η κυβέρνηση δεν έδωσε την άμεση ελληνική απάντηση στην τουρκική επιβολή; Γιατί δεν εβύθισε το “Χόρα;”» Δεν ήταν δηλαδή ακριβώς προτρεπτική.

Αρκετά αργότερα, στις 20 Απριλίου του 1989, εν μέσω μιας θυελλώδους προεκλογικής περιόδου με επίκεντρο το σκάνδαλο Κοσκωτά και τη σχέση Παπανδρέου - Λιάνη, ο τότε πρωθυπουργός ξεστόμισε σε συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στο Περιστέρι μία ακόμη φράση που θα προκαλούσε αίσθηση: «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα». Θεωρήθηκε τότε το σύνθημα για διευρυμένες παροχές μετά το τέλος της διετούς περιόδου λιτότητας επί υπουργίας Σημίτη (Νοέμβριος 1987), με τον Δημήτρη Τσοβόλα υπουργό Οικονομικών.
Ο ίδιος ο Τσοβόλας, πάντως, είχε δώσει μια τελείως διαφορετική εκδοχή της φράσης. Υποστήριξε ότι δεν είχε καμία σχέση με παροχές, καθώς ο ίδιος μείωσε κατά 4 μονάδες τις κρατικές δαπάνες το α’ εξάμηνο του 1989, αλλά αφορούσε τη μάχη για τη δικαίωση της παράταξης για το σκάνδαλο Κοσκωτά, όπου εκείνος πρωτοστατούσε στην αποδόμηση της σκευωρίας. Στη συλλογική συνείδηση, πάντως, η φράση αποτυπώθηκε με την πρώτη ερμηνεία.

Μια τρίτη, λιγότερο προβεβλημένη, αλλά εξόχως προφητική φράση του Παπανδρέου περιλαμβανόταν στην ομιλία του προς το Υπουργικό του Συμβούλιο στις 2 Δεκεμβρίου του 1993. Αποτυπώνοντας με μελανά χρώματα τα οικονομικά της χώρας, αφού είχε παραλάβει τη διακυβέρνησή της δύο μήνες νωρίτερα, κατέληξε σε ένα εφιαλτικό συμπέρασμα: «Είτε το έθνος θα εξαφανίσει το χρέος, είτε το χρέος θα αφανίσει το έθνος». Παραλίγο να επιβεβαιωθεί κατά δραματικό τρόπο 16-17 χρόνια αργότερα. Πολλοί όμως τον κατηγορούν ότι η πρώτη οκταετής διακυβέρνησή του ήταν που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για την εκτόξευση του χρέους.

«Είμαστε έθνος ανάδελφον» Χρήστος Σαρτζετάκης, 1985

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης

Μπορεί οι Κωνσταντίνος Καραμανλής, Κωστής Στεφανόπουλος και Κάρολος Παπούλιας να ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς ως Πρόεδροι της Δημοκρατίας, στην Ιστορία ωστόσο έχει καταγραφεί μια φράση του Χρήστου Σαρτζετάκη: «Εμείς οι Ελληνες είμαστε έθνος ανάδελφον». Τη διατύπωσε το Πάσχα του 1985, λίγες ημέρες μετά την περιπετειώδη εκλογή του, όταν επισκέφτηκε στρατόπεδο στο Μεγάλο Πεύκο για ευχές προς το προσωπικό. Τη συμπλήρωσε: «Συγγενικά μας έθνη δεν υπάρχουν κατ’ αντίθεση προς άλλους λαούς, που δεν είναι μόνοι, αλλά διαθέτουν συγγενείς, όπως οι σλαβικοί λαοί, αραβικοί, Αγγλοσάξονες, λατινογενείς κ.ά.». Ηθελε να επισημάνει ότι οι Ελληνες, επειδή δεν έχουν συγγενείς λαούς, πρέπει να βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις.

Ηταν η πρώτη δήλωση του νέου Προέδρου άνευ κειμένου. Πιστός στη θεώρησή του αυτή, ο νωρίτερα και ανακριτής της υπόθεσης Λαμπράκη, Χρήστος Σαρτζετάκης, έστειλε τον Φεβρουάριο του 1994 επιστολή... 7.234 λέξεων σε άψογη καθαρεύουσα και πολυτονικό σύστημα προς τη διεύθυνση του περιοδικού «Ελλοπία», για να την υποστηρίξει. Ελάχιστοι μπορεί να τη διάβασαν. Το βέβαιο είναι ότι οι τρεις λέξεις «είμαστε έθνος ανάδελφον» έμειναν έντονα χαραγμένα στο μυαλό, ίσως, όλων των Ελλήνων.

«Δεν μπορεί πέντε νταβατζήδες να εξουσιάζουν την πολιτική ζωή» Κώστας Καραμανλής, 2004

Ο «Μπαϊρακτάρης»

Επτά μήνες παρά μία ημέρα έκλεινε στο Μέγαρο Μαξίμου ως πρωθυπουργός ο Κώστας Καραμανλής, όταν στις 6 Οκτωβρίου του 2004 αποφάσισε να ανοίξει μέτωπο με τη διαπλοκή εν μέσω γεύματος με βουλευτές της Ν.Δ. στον πασίγνωστο «Μπαϊρακτάρη» στο Μοναστηράκι: «Δεν μπορεί πέντε νταβατζήδες και πέντε συντεχνίες να εξουσιάζουν την πολιτική ζωή του τόπου. Η χώρα μπορεί να κυβερνηθεί μόνο αν μπουν ορισμένοι κανόνες», φέρεται να τους είπε εν μέσω εδεσμάτων και ποτών.

Αργότερα, ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος Θόδωρος Ρουσόπουλος διέψευσε πως ο πρωθυπουργός είχε χρησιμοποιήσει τη λέξη «νταβατζήδες», ενώ κύκλοι του Μαξίμου επέμεναν ότι η ουσία της δήλωσης ίσχυε. Οτι δηλαδή ο Καραμανλής ήθελε να περάσει το μήνυμα ότι δεν θα ανεχτεί τη διαπλοκή, που κατά τον ίδιο εμπόδιζε την κυβέρνηση να προχωρήσει το έργο της και ήταν αποφασισμένος να συγκρουστεί μαζί της. Οπως και με τις συντεχνίες. Την περίοδο εκείνη η κυβέρνηση είχε ανοίξει το θέμα του βασικού μετόχου στα τηλεοπτικά κανάλια προκαλώντας έντονες αντιδράσεις των καναλαρχών.

«Δεν θέλω ου» Γεώργιος Ράλλης, 1981

Ενα άλλο ήθος

Ενας άλλος «γαλάζιος» πρώην πρωθυπουργός, ο Γεώργιος Ράλλης, είχε εκπλήξει τους πάντες, όταν κατά την προεκλογική του εκστρατεία το 1981, με το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου προ των πυλών μιας θριαμβευτικής επικράτησης, ζήτησε από τους συγκεντρωμένους στην ομιλία του στο Ηράκλειο της Κρήτης να σταματήσουν να αποδοκιμάζουν σε κάθε αναφορά του την αξιωματική αντιπολίτευση. «Δεν θέλω ου» ήταν η έντονη απαίτησή του, που χρειάστηκε κι άλλες φορές να την επαναλάβει, καθώς το πλήθος αρχικά πάγωσε και δεν πειθάρχησε. Ωστόσο, στη συνέχεια ξέσπασε σε χειροκροτήματα, αποδεχόμενο την υψηλού ήθους και πρωτόγνωρου για την εποχή πολιτικού πολιτισμού στάση του. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε στην τελευταία προεκλογική συγκέντρωση της 16ης Οκτωβρίου στην Αθήνα.

«Πρόεδρε, δεν αρέσουμε πλέον!» Μελίνα Μερκούρη, 1990

Η πιο απλή κουβέντα

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν από τα ελάχιστα στελέχη του ΠΑΣΟΚ που είχαν τη δυνατότητα να εκφράσουν στον Ανδρέα Παπανδρέου, επί της παντοδυναμίας του, ελεύθερα την άποψή τους χωρίς δεσμεύσεις και περιορισμούς. Το είχε κατακτήσει. Ετσι, όταν στο ΠΑΣΟΚ των αλλεπάλληλων εκλογικών ηττών από τη Ν.Δ. του Μητσοτάκη, την περίοδο 1989-90, έψαχναν τα αίτια σε υπόγειες συμφωνίες των εκδοτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων, με βοηθούς εσωτερικούς συνωμότες κατά του Παπανδρέου, η Μελίνα διάλεξε έναν πολύ απλό τρόπο να διατυπώσει τη δική της άποψη στη Σύνοδο της Κεντρικής Επιτροπής στην Ανάβυσσο, όπου το ΠΑΣΟΚ έδειχνε τα πρώτα σημεία διχασμού: «Πρόεδρε, δεν αρέσουμε πλέον!». Ετσι απλά. Μια κουβέντα που ξεπέρασε σε βάθος και αξία ίσως όλες μαζί τις πομπώδεις αναλύσεις και θεωρίες των «πράσινων» μεγαλοστελεχών της εποχής. Και έκτοτε την ανακαλούν συχνά στο παρόν πολλά στελέχη κομμάτων ή και κυβερνήσεων που θέλουν να καταδείξουν ότι ο λαός δεν εμπιστεύεται πλέον τις ηγεσίες τους.

«Όποιο πρόβατο βγαίνει από το μαντρί το τρώει ο λύκος» Ευάγγελος Αβέρωφ, 1985

Ο Ευάγγελος Αβέρωφ

«Οποιο πρόβατο βγαίνει από το μαντρί το τρώει ο λύκος», είπε ο Ευάγγελος Αβέρωφ, όταν τον Σεπτέμβριο του 1985 ο Κωστής Στεφανόπουλος αποχώρησε από τη Νέα Δημοκρατία μαζί με άλλους εννέα βουλευτές ιδρύοντας τη Δημοκρατική Ανανέωση (ΔΗΑΝΑ). Η φράση του έγινε παροιμιώδης, διαδόθηκε και χρησιμοποιήθηκε τα επόμενα χρόνια ευρύτατα στα δημόσια πολιτικά πράγματα για να περιγράψει τη δυσοίωνη πολιτική προοπτική όποιου ήθελε να την αναζητήσει εκτός κεντρικού πολιτικού σχηματισμού. Επιβεβαιώθηκε σε πάμπολλες περιπτώσεις.

Πάντοτε, λοιπόν, ανασύρεται σε κάθε διάσπαση κόμματος από αυτούς που παραμένουν, ως προειδοποίηση σε εκείνους που αποχωρούν. Ο Αβέρωφ, πάντως, είχε απλά επαναφέρει στο προσκήνιο μια δική του φράση, την οποία είχε χρησιμοποιήσει την 1η Μαρτίου του 1958, όταν παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση Καραμανλή και ανεξαρτητοποιήθηκαν από την ΕΡΕ ο υπουργός Δημοσίων Εργων και Συγκοινωνιών Γεώργιος Ράλλης και ο υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας Παναγής Παπαληγούρας. Τους προειδοποίησε και δικαιώθηκε. Οι δυο τους μαζί με τον Στέφανο Στεφανόπουλο ίδρυσαν την Ενωση Λαϊκών Κομμάτων. Στις εκλογές του Μαΐου του 1958 απέσπασαν μόλις το 2,95% των ψήφων, εκλέγοντας τέσσερις βουλευτές, ενώ η ΕΡΕ με 41,16% και 171 βουλευτές ήταν αυτοδύναμη. Ράλλης και Παπαληγούρας επέστρεψαν στην ΕΡΕ και επανεξελέγησαν στις εκλογές του 1961 και στη συνέχεια έγιναν ξανά υπουργοί.

-------------------------

To Almopia24.gr θεωρεί δικαίωμα του κάθε αναγνώστη να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, τονίζουμε ρητά ότι αυτό δε σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές, καθώς αυτές εκφράζουν τον εκάστοτε χρήστη, σχολιαστή ή αρθρογράφο.