Ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα στην εφηβεία… ή μήπως όχι και τόσο ανεξήγητα;
Αυτά τα συμπτώματα που όλοι μας έχουμε εμφανίσει από καιρό σε καιρό, αποτελούν έκφραση του αυξημένου άγχους που νιώθουμε για μια κατάσταση και, εφόσον δε συστηματοποιούνται, δεν υπάρχει λόγος να μας ανησυχήσουν, γιατί όπως έρχονται, έτσι και φεύγουν.
Η καθημερινότητα κάποιων εφήβων όμως είναι διαφορετική.
Η καθημερινότητα κάποιων εφήβων όμως είναι διαφορετική.
Ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων βιώνει την κατάσταση που ονομάζουμε σωματοποίηση.
Τι σημαίνει σωματοποίηση;
Σωματοποίηση είναι η σωματική έκφραση των ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών.
Με άλλα λόγια, σωματοποίηση είναι η υπενθύμιση της άρρηκτης σύνδεσης μεταξύ της σωματικής και ψυχικής διάστασης της ζωής μας.
Αυτοί είναι οι έφηβοι που παραπονούνται σε μόνιμη σχεδόν βάση για πονοκεφάλους, για αίσθημα ναυτίας, για σφίξιμο στο στήθος και στην κοιλιά και άλλες γαστρεντερικές ενοχλήσεις.
Αυτοί είναι οι έφηβοι που παραπονούνται σε μόνιμη σχεδόν βάση για πονοκεφάλους, για αίσθημα ναυτίας, για σφίξιμο στο στήθος και στην κοιλιά και άλλες γαστρεντερικές ενοχλήσεις.
Είναι οι έφηβοι που συχνά μέσα στη μέρα τους έχουν ταχυπαλμία ή αίσθημα παλμών, γρήγορη αναπνοή ή δύσπνοια, τρέμουλο, ανεξήγητη εφίδρωση, μυϊκή ένταση, μυαλγίες και μια σειρά από άλλα ενοχλητικά σωματικά συμπτώματα για τα οποία δεν υπάρχει καμία οργανική αιτιολογία.
Συχνά επίσης, τα συμπτώματα αυτά συνοδεύονται από δυσκολίες στον ύπνο, είτε με τη μορφή αϋπνίας, είτε με την μορφή διακοπτόμενου και ανήσυχου ύπνου και από ένα γενικότερο αίσθημα κόπωσης, καταπόνησης και έλλειψης ενέργειας.
Αφού η οικογένεια κάνει τα απαραίτητα βήματα για τον εντοπισμό της υποκείμενης αιτιολογίας, αφού έφηβος και γονείς επισκεφθούν τις αντίστοιχες ιατρικές ειδικότητες και προβούν σε σειρά εξετάσεων, το πόρισμα που τους ανακοινώνεται είναι ότι δεν υπάρχει κάποια σωματική πάθηση που να λειτουργεί ως αιτιολογικός μηχανισμός των συμπτωμάτων.
Αφού η οικογένεια κάνει τα απαραίτητα βήματα για τον εντοπισμό της υποκείμενης αιτιολογίας, αφού έφηβος και γονείς επισκεφθούν τις αντίστοιχες ιατρικές ειδικότητες και προβούν σε σειρά εξετάσεων, το πόρισμα που τους ανακοινώνεται είναι ότι δεν υπάρχει κάποια σωματική πάθηση που να λειτουργεί ως αιτιολογικός μηχανισμός των συμπτωμάτων.
Μετά την αρχική ανακούφιση, συνήθως ακολουθεί, είτε μια φάση επίκρισης του εφήβου, «γιατί μας κοροϊδεύεις αφού δεν έχεις τίποτα», είτε μια φάση σύγχυσης «αφού δεν υπάρχει πρόβλημα τότε γιατί συνεχίζουν τα συμπτώματα;» ή «ωραία, δεν υπάρχει οργανικό πρόβλημα, αλλά τι πρέπει να κάνουμε για να σταματήσουν τα συμπτώματα;»
Να διευκρινίσουμε εδώ ότι τα συμπτώματα που ταλαιπωρούν τους εφήβους δεν είναι προσποιητά.
Να διευκρινίσουμε εδώ ότι τα συμπτώματα που ταλαιπωρούν τους εφήβους δεν είναι προσποιητά.
Οι έφηβοι δεν λένε ψέματα. Ταλαιπωρούνται από υπαρκτά, πραγματικά σωματικά συμπτώματα, τα οποία όμως δεν υπάρχει κάποια οργανική πάθηση που να τα εξηγεί.
Οι γιατροί αναφέρονται σε ψυχολογικά αίτια και μερικές φορές συστήνουν στην οικογένεια την αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης.
Οι γιατροί αναφέρονται σε ψυχολογικά αίτια και μερικές φορές συστήνουν στην οικογένεια την αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης.
Συχνά όμως οι οικογένειες δεν ξέρουν πώς να ερμηνεύσουν την άποψη των γιατρών.
Τι σημαίνει «είναι ψυχολογικό;»
Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα βλέπω τους γονείς και τους ίδιους τους εφήβους να ανησυχούν και να αγωνιούν.
Αυτή είναι μια αναμενόμενη αντίδραση, αφού χρειάζεται να επανατοποθετήσουν τις δυσκολίες τους σε νέο πλαίσιο θέασης και ερμηνείας.
Μέχρι τώρα, τοποθετούσαν τα συμπτώματα σε ένα πλαίσιο πιθανής οργανικής παθολογίας και μέσα σε αυτό το πλαίσιο έθεταν ερωτήματα και αναζητούσαν απαντήσεις.
Τώρα όμως, τους ζητείται να τοποθετήσουν τις δυσκολίες τους σε ένα νέο πλαίσιο, προκειμένου να μπορέσουν να τις ερμηνεύσουν και να τις διαχειριστούν.
Δικαιολογημένα λοιπόν έφηβοι και γονείς εκφράζουν ανησυχίες μήπως πρόκειται για κάποια ψυχιατρική διαταραχή, μήπως τα συμπτώματα αυτά οδηγήσουν σε απώλεια ελέγχου σημαντικών διαστάσεων της ζωής του εφήβου στο παρόν και στο μέλλον.
Δικαιολογημένα λοιπόν έφηβοι και γονείς εκφράζουν ανησυχίες μήπως πρόκειται για κάποια ψυχιατρική διαταραχή, μήπως τα συμπτώματα αυτά οδηγήσουν σε απώλεια ελέγχου σημαντικών διαστάσεων της ζωής του εφήβου στο παρόν και στο μέλλον.
Με βάση αυτά τα δεδομένα λοιπόν, οφείλω αρχικά να σας καθησυχάσω.
Όχι, η σωματοποίηση του άγχους δεν αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή.
Για να είμαι όμως επιστημονικά ακριβής, θα συμπεριλάβω εδώ κάποιες καταστάσεις που είναι κλινικά αξιολογήσιμες.
Για να είμαι όμως επιστημονικά ακριβής, θα συμπεριλάβω εδώ κάποιες καταστάσεις που είναι κλινικά αξιολογήσιμες.
Όταν τα σωματικά συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή είναι σοβαρά, χωρίς να μπορούν να εξηγηθούν ιατρικά, τότε δεν πρόκειται για σωματοποίηση, αλλά για διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων.
Η κρίσιμη διαφοροποίηση μεταξύ της σωματοποίησης του άγχους και της διαταραχής, συνίσταται στην άρνηση του ατόμου να δεχθεί ότι τα σωματικά συμπτώματα έχουν ψυχολογικό υπόβαθρο.
Η κρίσιμη διαφοροποίηση μεταξύ της σωματοποίησης του άγχους και της διαταραχής, συνίσταται στην άρνηση του ατόμου να δεχθεί ότι τα σωματικά συμπτώματα έχουν ψυχολογικό υπόβαθρο.
Συγκεκριμένα, η διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων συνοδεύεται από δυσανάλογες και επίμονες σκέψεις για την βαρύτητα των συμπτωμάτων και από επίμονα υψηλό επίπεδο άγχους για την υγεία.
Το άτομο αφιερώνει υπερβολικό χρόνο και ενέργεια στα συμπτώματα και σε ανησυχίες σχετικά με την υγεία του και η καθημερινότητά του διαταράσσεται μέσα από αυτού του είδους τις υπερβολικές ανησυχίες, μέσα από επαναλαμβανόμενο έλεγχο για σωματικές ασθένειες και επανειλημμένη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.
Σχετική διαταραχή είναι και η διαταραχή άγχους ασθένειας – που παλαιότερα ονομαζόταν υποχονδρίαση – που χαρακτηρίζεται από την επίμονη ενασχόληση του ατόμου με την ιδέα ότι έχει ή ότι θα διαγνωστεί με κάποια σοβαρή ασθένεια.
Σχετική διαταραχή είναι και η διαταραχή άγχους ασθένειας – που παλαιότερα ονομαζόταν υποχονδρίαση – που χαρακτηρίζεται από την επίμονη ενασχόληση του ατόμου με την ιδέα ότι έχει ή ότι θα διαγνωστεί με κάποια σοβαρή ασθένεια.
Τέλος, η διαταραχή μετατροπής χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση νευρολογικών συμπτωμάτων χωρίς την ύπαρξη νευρολογικής παθολογίας.
Οι διαταραχές αυτές όπως περιγράφονται από το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ταξινόμησης των ψυχιατρικών διαταραχών, δεν αποτελούν αντικείμενο του παρόντος άρθρου.
Η αναφορά εδώ γίνεται, έτσι ώστε, αν παρατηρήσετε κάποιες αντιδράσεις του εφήβου που επιμένουν, αν παρατηρήσετε ότι εστιάζει με υπερβολικό τρόπο στην σωματική του υγεία και αρνείται την συσχέτιση των συμπτωμάτων του με ψυχοσυναισθηματικούς παράγοντες, με αποτέλεσμα να εμφανίζει σοβαρές δυσλειτουργίες στην καθημερινότητά του, να απευθυνθείτε άμεσα στον ειδικό της ψυχικής υγείας.
Είτε πρόκειται για διαταραχή, είτε πρόκειται για μια αυξημένη τάση του εφήβου να σωματοποιεί τις συναισθηματικές του δυσκολίες, το ζητούμενο είναι να κατανοήσει και να αποδεχθεί το υπόβαθρο των δυσκολιών του.
Είτε πρόκειται για διαταραχή, είτε πρόκειται για μια αυξημένη τάση του εφήβου να σωματοποιεί τις συναισθηματικές του δυσκολίες, το ζητούμενο είναι να κατανοήσει και να αποδεχθεί το υπόβαθρο των δυσκολιών του.
Να αποκτήσει επίγνωση του τρόπου με τον οποίο βιώνει το άγχος του, να εντοπίσει τις πηγές του άγχους του και να μάθει επίσης να εντοπίζει και να εκφράζει δύσκολα συναισθήματα.
Ακριβώς αυτή η έκφραση είναι που θα διακόψει τον φαύλο κύκλο της εμφάνισης και της διατήρησης των σωματικών συμπτωμάτων.
Ο έφηβος θα πρέπει να μάθει εναλλακτικές ερμηνείες για τα σωματικά του συμπτώματα και τον ρόλο τους.
«Τι θέλει να μου πει ο καθημερινός μου πονοκέφαλος;» «Τι θέλει να μου πει το σώμα μου όταν έχω ταχυκαρδία;»
Στην συνέχεια θα επιλέξει ο ίδιος τι θα κάνει με αυτή την ερμηνεία, πώς θα την αξιοποιήσει, ώστε να βελτιώσει τη ζωή του, αντί να αισθάνεται «θύμα» των σωματικών του εκδηλώσεων.
Μερικές φορές οι γονείς, στην προσπάθειά τους να ανακουφίσουν τον έφηβο, συμβάλλουν άθελά τους στην διαιώνιση του φαύλου κύκλου των συμπτωμάτων.
Μερικές φορές οι γονείς, στην προσπάθειά τους να ανακουφίσουν τον έφηβο, συμβάλλουν άθελά τους στην διαιώνιση του φαύλου κύκλου των συμπτωμάτων.
Πώς; Με το να εστιάζουν στα ίδια τα συμπτώματα και στην πιθανή τους «θεραπεία» και με το να υποστηρίζουν τον έφηβο στις αποφυγές που κάνει μέσα στην καθημερινότητα προκειμένου να μη βιώσει δυσάρεστα συμπτώματα.
Για παράδειγμα, αν ο έφηβος που φοβάται ότι θα ζαλιστεί, σταματήσει να αθλείται, και αν οι γονείς συμφωνήσουν – καθοδηγούμενοι από τους δικούς τους φόβους – με την επιλογή του αυτή, τον ωθούν άθελά τους φυσικά στην υιοθέτηση και την επιβεβαίωση του ρόλου του ασθενούς.
Στην πραγματικότητα φυσικά ο έφηβος δεν είναι ασθενής.
Στην πραγματικότητα φυσικά ο έφηβος δεν είναι ασθενής.
Αυτό που χρειάζεται είναι να αλλάξουν, τόσο ο ίδιος, όσο και οι γονείς του, τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν τα συμπτώματα και φυσικά να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο έχουν μέχρι τώρα προσαρμόσει την ζωή του εφήβου και της οικογένειας στις σωματικές εκδηλώσεις του άγχους του.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το πιο συνηθισμένο λάθος των ίδιων των εφήβων και των οικογενειών τους.
Προκειμένου να θεραπεύσετε το σωματικό σύμπτωμα δεν θα εστιάσετε σε αυτό.
Θα εστιάσετε στο υπόβαθρο που επιτρέπει την εκδήλωσή του. Με άλλα λόγια θα εστιάσετε στους συναισθηματικούς παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση του συμπτώματος ή των συμπτωμάτων.
Μερικές φορές οι έφηβοι αναφέρουν ότι «σαν να εξαφανίστηκε μαγικά» το σύμπτωμα.
Μερικές φορές οι έφηβοι αναφέρουν ότι «σαν να εξαφανίστηκε μαγικά» το σύμπτωμα.
Δεν πρόκειται φυσικά για μαγική διαχείριση. Πρόκειται για την αλλαγή στην οπτική.
Όσο και αν έχουν επιμείνει στο να τιθασεύσουν τις σωματικές εκδηλώσεις, τόσο βλέπουν ότι δεν υπάρχει αποτέλεσμα σε αυτό.
Μόλις όμως αλλάξουν την οπτική τους για τη φύση, την αιτιολογία και τις επιπτώσεις των συμπτωμάτων, μόλις μάθουν να εντοπίζουν το συναισθηματικό υπόβαθρο των συμπτωμάτων και κυρίως μόλις μάθουν να μην το φοβούνται, τότε μαθαίνουν και να μην φοβούνται το ίδιο το σύμπτωμα και έτσι καταργείται και ο λόγος και ο σκοπός της εκδήλωσής του.
Γι’ αυτό και όταν μάθουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα συναισθήματά τους, οι έφηβοι αναφέρονται σε μαγική εξαφάνιση των συμπτωμάτων.
Δεν ανακουφίζονται μόνο από το σύμπτωμα, αλλά στην πραγματικότητα ανακουφίζονται από την συναισθηματική δυσκολία που συντηρεί το κάθε σύμπτωμα.
Αναζητήστε λοιπόν πρώτα εσείς οι γονείς την βοήθεια του ειδικού.
Αναζητήστε λοιπόν πρώτα εσείς οι γονείς την βοήθεια του ειδικού.
Δώστε του μια ακριβή εικόνα της καθημερινότητας του/της εφήβου και της οικογένειας.
Ο ειδικός θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε πιθανούς δυσλειτουργικούς τρόπους διαχείρισης του δικού σας άγχους και θα σας βοηθήσει ακόμα να σχεδιάσετε τη σωστή και κατάλληλη προσέγγιση των δυσκολιών του παιδιού σας, ώστε να γίνετε οι σύμμαχοί του και οι συνεργάτες του στην διακοπή του φαύλου κύκλου της διατήρησης των συμπτωμάτων και της δυσλειτουργικής ενασχόλησης με αυτά.
Γίνετε ερευνητές μαζί με το παιδί σας.
Μπορεί να ανακαλύψετε μοτίβα δυσλειτουργικής διαχείρισης του άγχους σε όλη την οικογένεια και μπορεί έτσι η τάση του παιδιού σας για σωματοποίηση του άγχους και των συναισθηματικών του δυσκολιών, να λειτουργήσει ως ευκαιρία για την αλλαγή αυτών των δυσλειτουργικών μοτίβων.
Μπορεί να ανακαλύψετε μια «φτώχεια» στο συναισθηματικό σας λεξιλόγιο.
Μπορεί να ανακαλύψετε μια αδυναμία στην έκφραση συναισθημάτων μέσα στην οικογένεια.
Θα μάθετε λοιπόν μαζί με τον/την έφηβο τι συμβαίνει με τα συναισθήματα που δεν εκφράζονται και θα μάθετε επίσης πώς να τα εκφράζετε, βελτιώνοντας έτσι το συναισθηματικό και επικοινωνιακό κλίμα στην οικογένειά σας.
«Μήπως αν μιλήσω για τις δυσκολίες μου τις χειροτερεύω;»
«Μήπως αν μιλήσω για τις δυσκολίες μου τις χειροτερεύω;»
«Μήπως αν μιλάω για αρνητικά συναισθήματα, γίνονται χειρότερα;»
Αυτοί είναι δύο μόνο από τους πιο συνηθισμένους φόβους των εφήβων.
Ο ειδικός θα καθησυχάσει τον έφηβο και θα του δείξει -μέσα από την θεραπευτική σχέση- ασφαλείς τρόπους να μοιράζεται τα συναισθήματά του.
Η ενδεδειγμένη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι η γνωσιακή – συμπεριφορική προσέγγιση (CBT).
Η ενδεδειγμένη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι η γνωσιακή – συμπεριφορική προσέγγιση (CBT).
Μέσα από αυτή την προσέγγιση ο έφηβος θα αναλάβει έναν ενεργό, πρωτοβουλιακό ρόλο διαχείρισης των δυσκολιών του, θα αξιολογήσει τις ως τώρα επιλογές του, θα αλλάξει δυσλειτουργικές νοητικές κατασκευές, θα απεμπλακεί από ρόλους όπου εγκλωβίζεται, θα μάθει να εκφράζει συναισθήματα και επιθυμίες και θα διαχωρίσει μεταξύ των ίδιων των συμπτωμάτων και της καταστροφολογικής τους ερμηνείας.
Θα μάθει τον ρόλο των αποφυγών ως μηχανισμών διατήρησης των συμπτωμάτων.
Θα εξασκηθεί σε τεχνικές χαλάρωσης και σε εντοπισμό αρνητικών μοτίβων σκέψης, θα κάνει τις αλλαγές που χρειάζονται ώστε να αποκαταστήσει το αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό του.
Θα μάθει να εντοπίζει υφέσεις και εξάρσεις στα σωματικά συμπτώματα και θα αποκρυπτογραφήσει τους μηχανισμούς τους.
Θα μάθει να εντοπίζει υφέσεις και εξάρσεις στα σωματικά συμπτώματα και θα αποκρυπτογραφήσει τους μηχανισμούς τους.
Θα αποαυτοματοποιήσει την σχέση μεταξύ σωματικής και συναισθηματικής έκφρασης.
Γι’ αυτό λοιπόν θα σας προτείνω να μην υποβαθμίζετε τη σημασία της σωματοποίησης ως τρόπου δυσλειτουργικής διαχείρισης συναισθηματικών δυσκολιών και προκλήσεων.
Γι’ αυτό λοιπόν θα σας προτείνω να μην υποβαθμίζετε τη σημασία της σωματοποίησης ως τρόπου δυσλειτουργικής διαχείρισης συναισθηματικών δυσκολιών και προκλήσεων.
Αν κάποιος μάθει να διαχειρίζεται με αυτό τον τρόπο τις δυσκολίες του σε αυτήν την ηλικία, είναι πιθανό να δυσκολευτεί και στην ενήλικη ζωή του.
Ό,τι μαθαίνουμε όμως, μπορούμε με την κατάλληλη βοήθεια να το «ξεμάθουμε», ιδιαίτερα σε αναπτυξιακά στάδια της ζωής όπου τα δυσλειτουργικά μοτίβα δεν έχουν ακόμα εδραιωθεί.
Η εφηβεία είναι πολύ κρίσιμη περίοδος για την αντικατάσταση δυσλειτουργικών τρόπων διαχείρισης των συναισθηματικών μας δυσκολιών με τρόπους που οδηγούν σε ψυχική ανθεκτικότητα και προάγουν την ψυχική μας υγεία.
efiveia.gr
Ευφροσύνη Αλεβίζου Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια
Ευφροσύνη Αλεβίζου Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια
-------------------------
To Almopia24.gr θεωρεί δικαίωμα του κάθε αναγνώστη να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, τονίζουμε ρητά ότι αυτό δε σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές, καθώς αυτές εκφράζουν τον εκάστοτε χρήστη, σχολιαστή ή αρθρογράφο.
